Zoekinstrumenten en hulpmiddelen

Databanken

ODIS

Het VAi verzamelde in het verleden zoveel mogelijk informatie over architectuurarchieven in de databank ODIS op www.odis.be. De databank is verbonden met www.archiefpunt.be. Daar kwamen gaandeweg records bij volgens de thematische projecten rond Sociale huisvesting, Het Gekwetste Gewest, Vijftig jaar wet op de stedenbouw, Architectuuronderwijs en Vormgevingserfgoed na 1945. De beschikbare informatie over archieven van aannemers en bouwbedrijven geven we in ODIS het trefwoord 'bouwindustrie' mee.

We doen hierbij overigens een warme oproep naar onderzoekers om nieuwe gegevens over actoren en archieven (na afronding of publicatie van hun onderzoek) aan ons door te spelen, zodat we ze in de databank kunnen invoeren en andere onderzoekers verder op weg kunnen zetten.

• Bekijk hier de tot dusver ingevoerde archiefrecords en organisatierecords die het trefwoord 'bouwindustrie' meekregen.

Archiefpunt

Archiefpunt is een databank waarin particulieren zelf archiefbeschrijvingen kunnen invoeren. In Archiefpunt komen soms ook beschrijvingen van bouwbedrijfsarchieven terecht, bewaard door privépersonen of organisaties. Anderzijds ontsluiten ook verschillende stads- en provinciearchieven (bijvoorbeeld De Zwarte Doos, Gent en het Provinciaal Archief West-Vlaanderen) hun collecties via Archiefbank, en ook het Algemeen Rijksarchief laadt gegevens op. Soms zijn bouwbedrijfsarchieven evenwel niet eenvoudig op te sporen als er geen trefwoord 'bouwindustrie' is toegevoegd door de invoerder. Het loont daarom om via verschillende zoektermen te zoeken, zoals 'bouw', 'bouwbedrijf', 'aannemer'.

• Ga naar Archiefpunt

Tijdschriften

Veel aannemers en bouwbedrijven adverteren en adverteerden in zowel algemene architectuurtijdschriften als in meer technisch gerichte bladen. De reclamepagina's in dergelijke tijdschriften kunnen dus erg interessant zijn om namen en specialisaties op te sporen. Helaas zijn tijdschriftnummers in veel oudere bibliotheekcollecties al eens ontdaan van deze publiciteitspagina's. Het is dus zaak om zo volledig mogelijke nummers op te sporen.

Het VAi digitaliseerde in samenwerking met de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en de Universiteitsbibliotheek Gent zes architectuurtijdschriften in 2015. Deze tijdschriften werden volledig ingescand, inclusief publiciteitspagina's. Omwille van de bescherming van het auteursrecht dienen de meeste tijdschriften te worden geraadpleegd in de leeszalen van de partnerbibliotheken. Maar de tekst van de reclameblokken van vier tijdschriften kunnen we wel beschikbaar stellen:

• Download hier het excelformulier met advertentieteksten uit L'Émulation, L'Habitation à bon marché, L'Ossature métallique en Bâtir

In het onderzoek naar naoorlogse bouwmaterialen van de VUB, kwam eveneens een tijdschriftenarchief tot stand, met ingescande bedrijfsadvertenties, vooral met betrekking tot materiaalleveranciers. De advertenties werden verzameld in bedrijfscatalogi en vier naoorlogse Belgische architectuurtijdschriften, La Maison, Bouwen en Wonen, Architecture en Habiter/Wonen.

• Ga naar de website naoorlogsebouwmaterialen.be

Almanakken

Officiële almanakken van de handel en de industrie, een soort adresboeken jaarlijks uitgegeven door gemeenten en andere overheden, ook wel de 'voorlopers van onze telefoonboeken', zijn een interessante bron voor onderzoek naar 'bouwers'. Inwoners van de betreffende gemeente of stad zijn er onder andere per beroepsgroep geordend. Namen van aannemers die er in dat jaar actief waren, zijn bijvoorbeeld onder de hoofding 'Entrepreneurs - constructeurs' te vinden zijn, zoals de afbeelding hiernaast illustreert (bladzijde uit een Brusselse Almanak van 1857).

• Dergelijke almanakken zijn al dan niet systematisch te vinden in stads- en gemeentearchieven en ook in de Koninklijke Bibliotheek van België en andere bibliotheekcollecties.
• Stad Brussel stelt reeksen almanakken digitaal ter beschikking (evenwel zonder OCR/zoekfunctie) via de website van het archief.

Handelscatalogi

In handelscatalogi prijzen handelaars en leveranciers van materialen of diensten hun 'koopwaar' aan. Ook aannemers en bouwfirma's brachten handelscatalogi uit. Deze zijn bijgevolg, net zoals almanakken en reclame in tijdschriften, interessante bronnen. Het Museum voor Oudere Technieken (MOT) stelde een Repertorium van de Belgische Handelscatalogi op, als een online hulpmiddel om handelscatalogi op te sporen in openbare collecties, uitgegeven in België voor ca. 1950. Een zoekactie met de zoekterm 'construction' levert zo bijvoorbeeld 255 referenties op van handelscatalogi van constructiefirma's of leveranciers voor ondernemers. Ook in de collectie van het Vlaams Architectuurinstituut bevinden zich productcatalogi. Deze zijn deels ontsloten via de website.

• Ga naar het Repertorium van de Belgische Handelscatalogi
• Ga naar de productcatalogi uit de collectie van het VAi

Porseleinkaarten

Porseleinkaarten werden tussen ca. 1825 en 1890 door veel bedrijven gebruikt als een soort adreskaartje en publiciteitsmedium. België was een belangrijke producent van deze porseleinkaarten, met zowel een binnenlandse als een buitenlandse afzetmarkt. De kaarten bevatten vaak interessante gegevens over bedrijven, hoe ze zich presenteerden, hun specialisatie, oprichtingsjaar en soms bijvoorbeeld ook afbeeldingen van de bedrijfsgebouwen. Het Liberaal Archief beheert een belangrijke collectie porseleinkaarten, waaronder ook een aantal kaarten van aannemers (onder het thema 'bouwnijverheid').

• Ga naar het Liberaal Archief