Tien iconische wedstrijden

Europakruispunt (1981-1983)

In 1983 organiseert de Koninklijke Academie van België haar driejaarlijkse Paul Bonduelle-prijsvraag. Deze editie draait om het Europakruispunt in Brussel, een omstreden stedelijke knoop tussen de hoge en de lage stad waar de ondergrondse treinverbinding en de wegeninfrastructuur hun sporen hebben nagelaten. Sinds 1960 alleen al was het plein onderwerp van drie ideeënwedstrijden, diverse gevraagde en ongevraagde projecten en protest van studie- en actiegroep ARAU. Ook deze prijsvraag leidt niet tot een doorbraak, maar verplaatst de beladen lokale discussie naar de 'lichte' omgeving van een ontwerpprijsvraag van de Academie.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Team Hoogpoort (Stéphane Beel, Xaveer De Geyter, Arjan Karssenberg en Willem-Jan Neutelings)
• Georges Baines
• Jo Crepain

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Archieven van de Académie Royale De Belgique (bewaarplaats van het archief van de Prix Bonduelle)
• Collectie VAi
  • Archief Georges Baines
  • Archief Jo Crepain

Sea Trade (1988-1990)

In 1988 organiseert de tijdelijke vereniging Zeebouw-Zeezand (de aannemers van de haven) in nauw overleg met het havenbestuur van Brugge-Zeebrugge een ontwerpwedstrijd op uitnodiging. Het programma is een representatief terminalgebouw dat de nieuwe haven van Zeebrugge markeert en Brugge als haven en handels- en kunstcentrum op de kaart zet. De aanleiding is de geplande aanleg van de Kanaaltunnel die het Europese vasteland met het Verenigd Koninkrijk zal verbinden.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Fumihiko Maki
• Aldo Rossi
• Claude Zuber
• Charles Vandenhove Architektenwerkgroep
• AWG (b0b Van Reeth, Marc Van Bortel, Mica Franck, Geert Driesen e.a.)
• OMA (Rem Koolhaas, Xaveer De Geyter, Jaap Van Heest)

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Archief en bibliotheek Geert Bekaert
  
• Archief De Singel

Hoog Kortrijk (1990)

Veel grootschalige ontwikkelingsprojecten die vandaag het beeld van het verstedelijkte landschap bepalen, kennen hun oorsprong in de jaren 1990. Hoog Kortrijk, het gebied begrensd door de autosnelweg E17 ten zuiden van de historische binnenstad van Kortrijk, is daar een krachtig voorbeeld van.

In de jaren 1980 geeft Kortrijk de opdracht aan Leiedal om een stedenbouwkundige visie uit te werken voor de binnenstad. Leiedal is het intergemeentelijke samenwerkingsverband van 13 gemeenten in de Kortrijkse regio. Vanuit de praktijk vindt de intercommunale het nodig om zich uit te spreken over de verstedelijking van het perifere gebied van Hoog Kortrijk. Regionale functies zoals de expohallen, de universiteitscampus (KULAK) en de kantorenzone Kennedypark zijn daar gevestigd, en ze hebben uitbreidingsplannen. Ook een nieuw ziekenhuis, een researchpark en een filmzalencomplex laten hun oog op het gebied vallen.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Studio Associato Bernardo Secchi Paola Viganò
• bOb Van Reeth
• Stéphane Beel
• Rem Koolhaas

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Intercommunale Leiedal
• Archief en bibliotheek Geert Bekaert

Stad aan de Stroom (1989-1990)

Met Stad aan de Stroom zet het internationale fenomeen van de waterfrontontwikkeling voet aan wal in Antwerpen. De omstreden sloop van de koninklijke stapelhuizen aan het Willemdok illustreert waarom de ontwikkeling van het negentiende-eeuwse havengebied een kwaliteitsvolle stedenbouwkundige visie nodig heeft. De verlaten havenzone biedt kansen aan Antwerpen om zich verder uit te bouwen als een metropool met een sterke Europese identiteit.

De gelijknamige onafhankelijke denktank neemt het heft in eigen handen en organiseert vanaf 1989 een tweevoudige internationale wedstrijd. Het doel: sterke ontwerpen genereren die Antwerpen terug naar zijn stroom kunnen brengen.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Manuél de Solà-Morales
• Toyo Ito
• Rem Koolhaas
• Beth Gali
• bob Van Reeth
• Christian Kieckens
• T.O.P. office
• Ben Van Berkel, Caroline Bos, Hein Van Meer, René van Veen
• Bureau Spea
• Groep vierdejaarsstudenten HAIR begeleid door George Baines, Frank Commers en J. Praet

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Felixarchief Antwerpen
• Archief De Singel
• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
• Collectie VAi
  • Archief vzw Stad aan de Stroom
  • Archief Jef Van den Broeck
  • Archief Christian Kieckens
  • Archief Edward Van Steenbergen

Paviljoen Sevilla '92 (1989-1990)

In het midden van de jaren 1980 staan Guido Driesen, Jan Meersman en Jan Thomaes, drie jonge Antwerpse architecten, op het kruispunt van twee omstandigheden. Op professioneel vlak is het als beginnende ontwerpers een enorme uitdaging om werk te vinden. Vanuit een cultureel oogpunt begint er in architecturaal Vlaanderen juist meer te bewegen, met initiatieven als Stichting Architektuurmuseum (S/AM) in Gent en de vroege architectuurprogrammatie van De Singel in Antwerpen.

Binnen die culturele ontwikkeling weerklinkt een pleidooi voor wedstrijden als instrument om publieke opdrachten eerlijker te verdelen, met name naar jonge architecten toe. Door hun culturele betrokkenheid zitten Driesen, Meersman en Thomaes op de eerste rij. Meersman en Thomaes faciliteren in 1985 een gesprek dat in het magazine Knack argumenten voor wedstrijden aanvoert. Meersman is in 1988 als medewerker van De Singel ook betrokken bij de vernissage van Jonge Architekten in België, waar Jo Crepain namens een aantal jonge architecten een aanklacht tegen de gangbare gunningsmechanismen voordraagt.

In 1989 besluit men op zo’n gunning terug te komen, met name die voor het Belgisch paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1992 in Sevilla.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• DMT architecten (Guido Driesen, Jan Meersman, Jan Thomaes)
• Architectenbureau Frank Delmulle
• Xaveer De Geyter
• Etienne Fromont, Pierre Gilbert, Dominique Maret, Driss Boufoud

Vlaams Administratief Centrum Hasselt (1996-1997)

Halverwege de jaren negentig beslist Vlaams minister Wivina Demeester om de buitendiensten van de Vlaamse administratie samen te brengen in vijf Vlaamse administratieve centra (VAC). Elke provinciehoofdstad krijgt een VAC in de onmiddellijke omgeving van een groot station. Het Vlaams Administratief Centrum (VAC) in Hasselt bijt de spits af.

Eerst wordt een wedstrijd voor bouwpromotoren uitgeschreven. Minister Sauwens besluit het resultaat naast zich neer te leggen en een openbare architectuurwedstrijd te organiseren. Die zou symbool staan voor het groeiende bewustzijn van de voorbeeldrol die een publieke opdrachtgever moet vervullen. Het Belgische parlement heeft net de wetgeving van de Europese Raad betreffende de overheidsopdrachten (18 juni 1992) gestemd. Er zijn nog geen uitvoeringsbesluiten wanneer Sauwens zijn beslissing neemt, maar de eerste minister heeft wel in een omzendbrief (8 juni 1993) de toepassing van de Europese richtlijn aanbevolen.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• AWG (bOb Van Reeth)
• Architectenbureau Jos Berben
• Architectenatelier L. Vanmuysen en I. Mees
• Ingenieursbureau BEG
• Ingenieursbureau Technum

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Archief De Singel

Beursschouwburg (1997-1998)

In 1991 verspreidt het Buurtcomité Beursschouwburg een persbericht tegen de plannen om de schouwburg te verbouwen. Dat zou immers gebeuren zonder enig respect voor de historische lagen die achter de gevel zitten. Aanvankelijk steunt de Beursschouwburg de verbouwingsplannen. Omdat het theaterhuis wil voldoen aan hedendaagse technische eisen van de theaterpraktijk, pleit het voor een nieuwbouw achter de historische gevel.

In de daaropvolgende jaren omarmen de programmatoren van de Beursschouwburg steeds explicieter het grootstedelijke karakter van Brussel. Buurtcomité en theaterhuis zijn aanvankelijk tegenstanders, maar na verloop van tijd vinden ze elkaar in de strijd voor het behoud van het unieke karakter van de Beursschouwburg. De plannen uit 1991 worden van tafel geveegd.

De Beursschouwburg wijst de Vlaamse overheid op haar verantwoordelijkheid als eigenaar van het gebouw. Met succes: in 1997 schrijft de Vlaamse gemeenschap een wedstrijd uit voor de verbouwing.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• D'Hondt-Heyninck-Parein Architecten
• B-Architecten
• Crols-Engelsen-Grooten

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• AMVB
• Collectie VAi
  • Maquette van de renovatie van de Beursschouwburg te Brussel door B-architecten

Concertgebouw Brugge

De verkiezing van Brugge als culturele hoofdstad van Europa in 2002 is de aanleiding om de wedstrijd voor een Concertgebouw uit te schrijven. Binnen het Vlaamse cultuurwereld is de nood aan zo’n gebouw evident, getuige de haast parallelle wedstrijd voor een Forum voor Muziek, Dans en Beeldcultuur in Gent (niet uitgevoerd). Voor Brugge is het project een kans om afstand te nemen van zijn imago van openluchtmuseum. Het moet ook gestalte geven aan ‘t Zand, een ietwat ongedefinieerde publieke ruimte aan de rand van de historische stad. Bijgevolg ontstaat een spanningsveld tussen het in Vlaanderen vrijwel ongeëvenaarde culturele programma en de middelgrote, niet centraal gelegen Vlaamse stad.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Robbrecht en Daem Architecten, Eugéne Van Assche en Michel van Langenhove
• Neutelings Riedijk Architects, Bureau Bouwtechniek
• Stéphane Beel Architecten, Architecten Achtergael

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Collectie Het Nieuwe Instituut
  • Archief Michiel Riedijk : maquettes en gevelontwerpen van het Concertgebouw Brugge

• Archief Robbecht en Daem Architecten
• Archief Stéphane Beel Architects

Museum aan de Stroom (1999-2000)

Met de wedstrijd voor het Museum aan de Stroom (MAS) wil de stad Antwerpen een impuls geven aan de herontwikkeling van het Eilandje, de negentiende-eeuwse havenwijk ten noorden van het stadscentrum. De wedstrijd is daarmee zowel in naam als in ambitie verwant aan Stad aan de Stroom. Maar deze keer maken de architecturale schaal en de trekkersrol van het lokale bestuur de realisatie een stuk waarschijnlijker. Bovendien is het architectuurveld inmiddels verder ontwikkeld. De wedstrijdjury is evenwichtig samengesteld, met bestuurlijke, museale en architecturale expertise, onder wie schepen van cultuur Eric Anthonis als initiatiefnemer van het project en b0b Van Reeth, de eerste, net geïnstalleerde Vlaamse Bouwmeester, als voorzitter.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Bernard Tschumi
• Tadao Ando
• Jean-Marc Ibos en Myrto Vitart
• Neutelings Riedijk Architecten
• Xaveer De Geyter

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Felixarchief Antwerpen
• Collectie VAi
  • Maquettes Museum aan de Stroom door Neutelings Riedijk Architecten

Emile Braunplein (2000)

In de aanloop naar de Wereldtentoonstelling van 1913 werd het centrum van Gent grondig ‘opgeschoond’. Onder het burgemeesterschap van Emile Braun (1895-1921) kwam zo het iconische ansichtkaartbeeld met de Sint-Michielshelling tot stand. De bouwblokken die de ruimte tussen de drie torens altijd hadden opgevuld, werden gesloopt. In de jaren 1960 ging er nog een bouwblok tegen de vlakte. Er was plaats nodig voor een uitbreiding van het stadhuis, maar die zou nooit worden uitgevoerd. De vrijgekomen ruimte bleek een halve eeuw later een onbedoelde uitnodiging voor de explosieve toename van autoverkeer in de stad.

De stad Gent maakt in de jaren 1970 en 1980 verschillende infrastructurele ontwerpvoorstellen en schrijft in 1984 zelfs een stedenbouwkundige ideeënwedstrijd uit. Maar de centrumpleinen blijven voer voor discussie bij zowel burger als bestuur. Zo ook binnen een netwerk van jonge architecten die op dat ogenblik naam beginnen te maken: Hilde Daem, Marc Dubois, Christian Kieckens, Paul Robbrecht en Marie-José Van Hee. In 1988 organiseert Dubois bijvoorbeeld een ideeënwedstrijd met internationale architectuurstudenten om nieuwe inzichten voor het stadscentrum te sprokkelen.

Gent schrijft in 1996 een ontwerpwedstrijd uit die tot een uitvoerbare oplossing moet leiden.

Een greep uit de deelnemende ontwerpers:

• Robbrecht en Daem Architecten, Marie José Van Hee
• Jordi Farrando

Interessante archieven om jouw zoektocht te starten:

• Collectie STAM Gent
• Stadsarchief Gent